 Godišnji prihodi koji se mjere u milijardama dolara, rezultati rada koji izazivaju sumnje i kritike, ali i ogroman uticaj na investitore širom svijeta, su ključne riječi kojima bi se mogle opisati agencije za ocjenjivanje kreditnog rejtinga.
Nobelovac Paul Krugman ih je nazvao klovnovima jer nisu vidjele dolazak dužničke krize u Sjedinjenim Američkim Državama.
Međutim, tokom godine smo mogli vidjeti seriju teških i za svijet veoma važnih ekonomskih odluka nakon što su ove agencije smanjile ocjene SAD-a, Francuske, Španije i brojnih drugih zemalja i time otežali pristup sredstvima i investicijama za spomenute države.
Agencija za ocjenu kreditnog rizika je poslovni subjekat koji ima ulogu nezavisnog ocjenjivača, po sebi svojstvenoj metodologiji, koja je javna ili ne i koja daje mišljenje u obliku ocjene.
U ovom slučaju, agencije za procjenu kreditnog rizika se bave procjenom kapaciteta Vlada, kompanija i drugih institucija, da vrate sredstva u cjelosti i na vrijeme.
Danas postoji oko 130 agencija za finansijsku procjenu širom svijeta, ali najveći dio njih pokriva samo određenu geografsku zonu ili određeni sektor aktivnosti.
Ocjene u sjeni krize
Mnoge vlade dovode u pitanje negativne ocjene koje su im dodijeljene od strane agencija za kreditni rejting. Navedene agencije ocjenjuju vlade, regione, gradove i velike kompanije -drugim riječima sve aktere koji mogu i žele da koriste usluge finansijskog tržišta, prije svega da dobivaju kreditna sredstva po što povoljnijim uslovima.
U kontekstu teške ekonomske i finansijske situacije koja i dalje vlada Evropom, najmanja promjena ocjene ima ogromne finansijske posljedice, pozitivne ili negativne, na vladu koja je predmet ocjenjivanja.
Ocjena agencija odražava ocjenu njenih analitičara o kapacitetu kreditora za vraćanje duga u cijelosti i u predviđenom roku. Što je ocjena veća, utoliko je rizik manji i investitori su skloniji posuditi po povoljnijijim uslovima.
Davanje ocjene jednoj državi je posebno zahtjevan proces, jer nosi veliku odgovornost i može imati iznačajne posljedice. Naprimjer, smanjiti kreditni rejting jednoj od velikih ekonomija Evropske unije, znači za tu državu da godišnji račun za zaduživanje i servisiranje duga raste za nekoliko stotina miliona eura.
Tako, naprimjer, Njemačka se danas može zadužiti po kamatnoj stopi od nula posto, dok je za Grčku kamatna stopa na finansijskom tržištu prešla 25 posto, zbog ogromnog i opravdanog rizika koji ide uz posudbu novca Grčkoj Vladi.
Tri najveće agencije za ocjenjivanje kreditnog rejtinga su Standard &Poor's, Moody's i Fitch, koje zajedno drže 80 posto svjetskog tržišta. Sve su kreirane u periodu 1910 – 1925. što znači da imaju gotovo 100 godina postojanja i sjedište im je u SAD-u.
Fitch ima 1.049 zaposlenih, dok Moody's i S &P imaju po 1.204 i 1.345 uposlenika. Sve tri agencije respektivno imaju 242, 226 i 535 zaposlenih u Evropskoj uniji.
Ogromni prihodi ovih agencija ostvareni u 2011. godini pokazuju zašto se puno prašine diže oko njihovog poslovanja.
Standard & Poor's je imao ukupni prihod od 1,7 milijarde dolara, Moody's je imao prihod od 2,3 milijarde dolara, a Fitch 700 miliona dolara.
Drugim riječima, za agenciju Moody's, godišnji prihod po zaposlenom iznosi gotovo dva miliona dolara. Takođe sve tri kompanije su imale izuzetno visoku profitabilnost, na veliko zadovoljstvo njihovih dioničara. Većina prihoda za sve tri agencije je ostvarena u SAD-u.
Zanimljivo je da su, do otprilike 1970 godine, ove agencije bile plaćene od investitora koji su željeli da se informišu o bonitetu i kapacitetu vlada i drugih aktera kojima su željeli ponuditi novac.
Postepeno, kako su počele da se dešavaju važnije ekonomske krize i kako je rasla potreba za zaduženjem brojnih zemalja, tako se i odnos promijenio.
Mali, dobro plaćeni timovi
Danas su akteri koji žele posuditi novac ti koji plaćaju rad i ocjenjivanje agencija. Tu leži i jedan od razloga za optužbe da agencije često „progledaju kroz prste" najvažnijim klijentima (vladama) i tako tolerišu određene propuste i ne smanje ocjenu kada bi to trebalo, što kasnije navodi investitore na pogrešan put.
Način rada i ocjene koju daju agencije su veoma diskutabilni u posljednjih nekoliko godina.
Konkretno, 2008. godine, ove agencije su dodijelile visoke ocjene i dobar rejting finansijskim proizvodima, čije posljedice nisu mogle realno ocijeniti i tako su doprinijele rastu.
Među optužbama su se mogle čuti i konflikt interesa, greške u ocjenjivanju, amaterizam i slično.
Za svakog aktera koji se želi zadužiti, mali tim od dva analitičara stavlja ocjenu i prati sve događaje koji mogu uticati na ekonomsku i finansijsku situaciju određene zemlje.
Nekada su to i same kompanije koje se javljaju agencijama, u slučaju da smatraju da imaju neku posebno važnu informaciju, kao što je to bio slučaj sa generalnim direktorom velike osiguravajuće kuće u Francuskoj (Groupama assurances). U njegovom slučaju, pokušao je bezuspješno izbjeći degradaciju ocjene za navedenu kompaniju koja je ipak bila spuštena.
U Evropi, nakon formiranja, ocjena dostavlja klijentu 12 sati za reagovanje, prije nego što ocjena bude javno objavljena, u skladu sa legislativom EU-a. Ono što brine sve one koji su predmet ocjenjivanja naravno nije sama ocjena, nego najčešće otežan i skuplji pristup novcu, odnosno zaduženju, koji proizilazi iz smanjenja ocjene.
S obzirom da tri glavne agencije imaju ogroman tržišni udio i uticaj, veoma je malo bivših uposlenika koji smiju otvoreno da govore o eventualnim greškama i načinu poslovanja.
Francuski Le Monde je prošle godine objavio zanimljive podatke koji se tiču upravo ljudske strane agencija za ocjenu kreditnog rejtinga.
Analitičari su često poliglote, uglavnom po struci ekonomisti ili inžinjeri, sa dobrim primanjima, čiji je mjesečni bruto iznos u prosjeku 4.000 eura za mlađe analitičare i oko 8.000 eura za senior analitičare.
Do prije desetak godina, timovi od dva analitičara imali su po pet ili šest dana za posjetu određenoj zemlji i sasvim dovoljno vremena da se sretnu sa svim relevantnim akterima i napišu kvalitetnu analizu i mišljenje.
U nekoliko posljednjih godina, analitičari iz agencije Moody's borave jedan do dva dana u zemlji, gdje obave tri sastanka (Centralna banka, Ministarstvo finansija i Agencija/odjel za upravljanje dugom).
Takođe, osim navedenih troškova puta i boravka, koji su se smanjili, agencije su u velikom broju slučajeva reducirale i prihode analitičara i učinile samu profesiju manje privlačnom, jer osim primanja i sama priroda posla se promijenila uvođenjem više kontrola i procedura.
Osim toga, nakon dužničke krize 2008. godine, od analitičara je traženo da manje razmišljaju, da još brže rade i da mehanički primjenjuju formule i metode računanja određenih pokazatelja.
Bilo je i više pritisaka na analitičare, od telefonskih poziva pa do drugih načina gdje se pokušalo uticati na njihov sud.
Uglavnom je primjetan nedostatak osoblja u odnosu na obim posla i svaki analitičar pokriva nekoliko zemalja kao i drugih aktera. Interni pravilnik predviđa i rotacije nakon nekoliko godina, kako se analitičari ne bi zasitili, ili vezali za subjekt koji se ocjenjuje.
Tako je, u slučaju Francuske, poznato da ispred agencije Standard & Poor's situaciju prate jedan analitičar iz Njemačke i jedan iz Slovenije. Ove dvije osobe mogu inicirati proces i dati ocjenu koja ima finansijske posljedice na cijelu francusku ekonomiju.
Nejasni kriteriji
Što se tiče metodologije i vrste analize, agencija Moody's se posebno posvećuje analizi četiri faktora: čvrstoća ekonomije i otpornost na krizu; čvrstoća institucija i njihov kapacitet da kroje politike na pravi način i tako blagovremeno vrate dug; finansijska snaga Vlade, gledajući prvenstveno nivo zaduženosti i kapacitet za upravljanjem povećanom, odnosno novom zaduženošću; te rizik različitih dešavanja gdje spadaju mogućnosti da dođe do oređenih prirodnih nepogoda, kao i ratova.
Nakon što tim od dva analitičara napravi svoju analizu i prijedlog ocjene, Komitet za ocjenjivanje, koji broji najmanje pet članova, se sastaje i glasa po principu 'jedan čovjek-jedan glas'.
U praksi, ovim agencijama nedostaje toliko osoblja da bivši uposlenici svjedoče da se najčešće radi o više-manje istim osobama koje se nalaze u komitetu za ocjenjivanje, a kako bi se zaštitile od kritika, agencije izbjegavaju da otkriju njihova imena.
Eksperti iz ove oblasti takođe navode da su i sami kriteriji ocjenjivanja veoma često nedovoljno jasni i da sve velike banke imaju više analitičara nego navedene agencije, te da bi mogle najmanje jednako dobro obavljati ovaj posao, a nerijetko i mnogo bolje.
Uprkos greškama u radu, ograničenom ljudskom kapacitetu i prevelikoj usmjerenosti na profit u odnosu na kvalitet analize, navedene agencije ostaju nezaobilazan akter na finansijskim tržištima i njihova uloga je i dalje izrazito značajna.
Izvor: Al Jazeera
| 
